Arheološko nalazište „Borđoš“ koje se nalazi nekih desetak kilometara od Novog Bečeja već pet godina privlači pažnju stručne (ali i šire) javnosti.
Prvi ozbiljniji istraživački i naučni koraci u smeru otkrivanja tajni koje se kriju pod banatskim oranicama napravljeni su 2014. godine kada je tim arheologa Muzeja Vojvodine iz Novog Sada u saradnji sa kolegama sa instituta za praistoriju i ranu istoriju „Kristijan Albreht“ iz Kila u Nemačkoj započeo iskopavanja. Samo te prve godine, iz površinskog sloja zemljišta, prikupljeno je oko dve stotine i četrdeset kilograma keramike, a iskopavanja (koja su se nastavila narednih godina) su utvrdila postojanje naselja iz kasnog neolitskog perioda na površini od četrdeset hektara. U široj oblasti konstatovani su i tragovi života od starijeg neolita do srednjeg veka, ali je posebnu pažnju istraživača privuklo naselje u kojem su pre sedam hiljada godina živeli stanovnici potiske kulture koji su održavali žive kontakte sa stanovnicima naselja vinčanske kulture na jugu. Sveobuhvatnom geomagnetnom prospekcijom ustanovljeno je da je ovo naselje bilo oivičeno sistemom rovova, a spoljni sistem odbrane činio je bedem sa sedam kapija. Arheološkim rekognosciranjima u neposrednoj blizini Borđoša otkrivena su dvadeset i tri lokaliteta iz različitih perioda. Jedan od njih je i lokalitet Prečka koji pripada starčevačkoj kulturi. Sve ovo je uzrokovalo da se naučni rad na lokalitetu nastavi i ove godine, pa su, tako, arheolozi iz Novog Sada, Kila, ali i njihove kolege sa Univerziteta u Oslu, ponovo u novobečejskom ataru tragajući za tajnama iz daleke istorije.
Profesor Martin Furholt sa Univerziteta u Oslu doveo je šestoro svojih studenata upravo na ovaj lokalitet kao svojevrsan i dragocen vid terenske i praktične nastave. Govoreći o istraživanju koje se sprovodi, on je rekao da su sa obe strane Tise, i u Bačkoj i u Banatu, pronađeni ostaci naoseobina neobične i neočekivane strukture. „Interesantna nam je struktura naselja duž reke Tise, kako su ona bila organizovana, u društvenom smislu, ali i kako su se međusobno odnosila. Da li je postojao centralizovan sistem naosebina ili su bila, manje – više, nezavisne jedinice koje nisu imale neki zajednički politički sistem“, rekao je Furholt dodadvši i da je zanimljivo proučavati kako je prelazak na sedelački način života, na ratarsku proizvodnju, uticao na razvoj naselja, ali i društva. „Borđoš je, na primer, jedno od najranijih, najvećih i naznačajnijih naselja iz tog ranog perioda. Veoma je intersantno videti kako su ta rana naselja bila organizovana jer često mislimo da su naselja prirodna stvar, imamo ih svuda, ali u to vreme to je bilo nešto potpuno novo. Ljudi u to vreme nisu bili navikli da žive u većim zajednicama. Pretežno su to bile zasebne porodice koje su manje ili više bile pokretne. Međutim, u nekom trenutku su odlučili da se nasele na određena područja i da tu oforme naselja“ objasnio je Furholt. On je skrenuo pažnju i na to da je Borđoš imao više različitih celina i da bi interesantno bilo utvrditi kako su se stanovnici tih celina odnosili jedni prema drugima i kako su donošene odluke, odnosno, da li je suštinski postojala jedna zajednica ili je Borđoš bio samo skup većeg broja manjih zajednica.
Lokalitet Borđoš ima veliku arheološku perspektivu i, prema rečima Tijane Stanković Pešterac, pomoćnice direktora Muzeja Vojvodine i jedne od rukovodilaca na samom lokalitetu, očekivanja su uvek velika ovde. „Ove godine smo dosta uradili. Uspeli smo iz programske delatnosti Muzeja Vojvodine da izdvojimo novac za arheološka iskopavanja. U jednom delu naselja smo otvorili sondu na mestu gde se nalazila jedna kuća i proširili je u smeru druge kuće sa ciljem da utvrdimo da li postoje neke kuće koje nisu gorele. Ono što se najčešće detektuje geomagnetskim istraživanjima jesu, uglavnom, kuće koje su gorele jer su to bile građevine od zemlje sa trošnim krovovima od trske i, onda, u nekom momentu, izgori celo naselje, a vi kao arheolog otkrijete samo ono, zapravo, što je pretrpelo taj požar“, rekla je Stanković Pešterac. Ona je kao izuzetno značajnu ocenila i saradnju sa univerzitetom u Kilu budući da je saradnja sa njima multidisciplinarna, ali i stoga što su tehnički mnogo bolje opremljeni što će sve rezultirati kvalitetnijim i opsežnijim rezultatima istraživanja. Geomagnetna istraživanja otkrila su veći broj naselja na ovom području, ali fokus istraživača je na Borđošu. „Ono što, za sada, stoji kao definitivni zaključak nakon svih ovih radova jeste da je Borđoš i po vrsti i po strukturi najkompleksniji. I druga naselja imaju i sisteme rovova za odbranu i mnogobrojne kuće koje su bile raspoređene na određeni način, ali Borđoš je, zaista, jedinstven i zato planiramo da radove nastavimo u budućnosti“, zaključila je Tijana Stanković Pešterac.
Borđoš krije mnoge tajne koje, verovatno, nikada neće biti do kraja razotkrivene, ali u godinama koje slede, predstoji još mnogo naučnog i istraživačkog rada. Pored toga, planirano je i objavljivanje knjige o lokalitetu Borđoš, kao i velika izložba onoga što je tu pronađeno, a sve u cilju što boljeg predstavljanja rezultata istraživanja.
